Gmina Dywity – Bukwałd

Opis wsi/historia

Wieś w czasach przedkrzyżackich była zamieszkiwana przez plemiona pruskie. 16 września 1344 dostał przywilej lokacyjny na terenie leśnym, natomiast w następnym przywileju z 1352 r. wyznaczono tutaj 40 włók. Kolejno przyjmował nazwy Buchwalt (1338), Buchawld (1615), Buchwalde (1656), a w drugiej połowie XIX w. zarówno Buchwalde, jak i nazwę polską Bukwałd. W roku 1789 była to wieś królewska z 34 dymami, w 1910 r. jako gmina wiejska obejmowała wieś, jak i stację kolejową, miała 864 ha, 94 zamieszkałe budynki z 141 gospodarstwami, 655 mieszkańców. W 1925 r. ziemię powiększono do 1741 ha, zamieszkiwało tutaj 695 mieszkańców (w większości katolików – 632 oraz 63 ewangelików). Przed 1820 rokiem otwarto we wsi szkołę elementarną. Pierwszym nauczycielem był Ignacy Trzciński, syn nauczyciela z Redykajn. Bukwałd zaznaczył też swoją obecność e ruchu polskim w okresie międzywojennym. W plebiscycie w 1920 r. na Polskę oddano 50 głosów, działało Towarzystwo Młodzieży, koło związku Polaków w Niemczech (należeli do niego Jan Andrzejkiewicz i Antoni Kołodziejski. Rodem z Bukwałdu był Franciszek Kellmann (1898-1945), działacz warmiński, uczestnik akcji plebiscytowej, w latach 1920-1936 pracownik polskich konsulatów w Olsztynie i Ełku, współzałożyciel Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich i Hufca Wschodniopruskiego ZHP w Niemczech, pracownik Bibliotek Czytelni Ludowych. Uwięziony w Hohenbruch, zwolniony za względu na ciężkie inwalidztwo z I Wojny Światowej. Zginął tragicznie pod koniec wojny.

Walory przyrodnicze

Wieś przepięknie położona na falistej wysoczyźnie morenowej nad brzegiem Jeziora Bukwałdzkiego. Na północny – wschód rozciągają się lasy, w odległości ok. 3 km znajduje się osada leśna Bukowina, zwana też Bukami.

Walory kulturowe

Od ponad dwustu lat na pagórku pośrodku wsi stoi kaplica pw. św. Józefa. Jest to kilkakrotnie rozbudowywana XIX wieczna kapliczka, ustawiona jako wotum za uratowanie życia córki leśniczego, ugryzionej przez żmiję. Wystawił ją narzeczony, spełniając śluby złożone Bogu, gdy dziewczyna walczyła ze śmiercią. Natomiast ojciec dziewczyny w miejscu, gdzie spotkało ją nieszczęście, wystawił drugi krzyż. Stary stał aż do 1932 r., zmurszały i kruchy, kiedy to został odnowiony i poświęcony przez proboszcza z Brąswałdu, ks. Alojzego Moritza. Kapliczka oryginalna stała ponad sto lat i dopiero w 1858 r. pod kierownictwem rolników Jana Biernatowskiego i Jakuba Pamsa mieszkańcy wsi wybudowali większą, która niezmieniona przetrwała do 1930 r. Okazała się jednak zbyt mała i pod kierownictwem rolnika Franciszka Bogdańskiego dobudowano drugą część kaplicy. Ołtarz z obrazem św. Józefa z Jezusem i św. Augustyna pochodzi z ok. połowy XVII w. Postawiono również duży krzyż, przy którym każdego roku przy odpuście św. Józefa uroczyście spotykano pielgrzymkę, czyli „ofiarę”, łosierę.

Układ wsi/typy zagród/ budynki

Kształt działki uwarunkowany jest przede wszystkim ukształtowaniem terenu, przy różnicach wysokości dochodzących do 20 m, można spotkać wielokąt, czasem kwadrat lub prostokąt z modyfikacjami. Najczęściej występują małe, niesymetryczne działki.

Typy zagród Występują trzy typy zagród. W pierwszym budynek mieszkalny ustawiony jest w stosunku do drogi równolegle, najczęściej stoi pośrodku bliżej granicy działki bądź z lewe lub prawej stronie, z wjazdem od ulicy (najczęściej wjazd pośrodku lub po prawej stronie w wariantach) i jednym budynkiem gospodarczym. W typie drugim budynek mieszkalny ustawiony jest prostopadle w stosunku do drogi głównej (wjazd na działkę pośrodku, lub z boków) blisko granicy z drogą główną lub w znacznym oddaleniu (w wariantach). Budynki gospodarcze (w postaci jednego lub dwóch) ustawione równolegle bądź prostopadle do drogi głównej. W typie trzecim spotkać można budynki mieszkalne połączone bezpośrednio z budynkami gospodarczymi. Najczęściej spotyka się zagrody z jednym budynkiem mieszkalnym i gospodarczym.

Układ funkcjonalny Przedogródek znajduje się z przodu działki, (jeżeli istnieje), natomiast sad usytuowany jest z przodu działki lub z boku z ogrodem warzywnym, który występuje bardzo rzadko.

Budynki mieszkalne Najczęściej spotykane budynki usytuowane są na planie prostokąta. Zbudowane są z czerwonej cegły, lecz często otynkowane, dach jest dwuspadowy pokryty dachówką ceramiczną. Okna i drzwi mają drewnianą stolarkę, z opaską wokół nich. Dach ustawiony pod kątem 45º.

Budynki gospodarcze Budynki najczęściej w liczbie jednego lub dwóch zbudowane na planie prostokąta, z otynkowaną cegłą, deskami. Dach jest dwuspadowy pod kątem 30º. Okna i drzwi posiadają drewnianą stolarkę z opaską wokół, łukami na oknami i wejściem.

Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)

Bukwałd jest miejscowością, której rozwój uzależniony będzie od uwarunkowań gospodarczo-społecznych. Mieszkańcy sceptycznie odnoszą się do zmian w przyszłości, obserwuje się skrajne poglądy. Wynika to być może z braku pracy, cześć osób natomiast dojeżdża do pracy do większych miejscowości, także Olsztyna. Bardzo małe znaczenie ma również rolnictwo, we wsi funkcjonują tylko dwa gospodarstwa rolne. W miejscowości znajduje się szkoła podstawowa oraz przedszkole oraz świetlica. Mimo miejsc takich, jak boisko szkolne, teren nad jeziorem czy remizy strażackiej, w której są organizowane spotkania, dyskoteki brakuje zorganizowanych form kulturalno-oświatowych (dawniej podejmowano takie działania, organizowano koncerty symfoniczne, konkursy recytatorskie, kursy i warsztaty rękodzieła, przygotowywano przedstawienia w ramach zespołu teatralnego, w szkole znajdowała się izba pamięci, we wsi działało schronisko młodzieżowe i obozowe). Obecnie organizowane są imprezy okolicznościowe np. bal sylwestrowy, powitanie lata, ogniska nad jeziorem. Największą atrakcją Bukwałdu jest jego piękne położenie oraz cisza i spokój. Tereny wokół wsi wraz z jeziorem, odpowiednio zagospodarowane, mogłyby stać się dużą atrakcją turystyczną. Należałoby, więc odpowiednio przygotować miejsca wypoczynku, a także obiekty mieszkalne, kwatery prywatne oraz zaplecze dotyczące infrastruktury. Cenne byłoby oznaczenie tras, ścieżek pieszych, rowerowych. Organizowanie imprez kulturalnych, dbałość o estetykę krajobrazu i zagród, stałoby się wizytówką Bukwałdu, a wieś nietypowym miejscem.