Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Inwentaryzacja wybranego miejsca
Opis wsi/historia
Nazwa niemiecka to Neudims (zniekształcenie pruskiej nazwy odosobowej, wywodzącej się od nazwiska Prusa Neydima vel Najdyma). Wieś sołecka, położona w pobliżu jeziora Dadaj. Jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od pierwszych osadników, którzy przybyli na te tereny po ujrzeniu dymu. Przywilej lokacyjny uzyskało 27 grudnia 1380 r. Przywilej ten zaginął i jego treść znana jest jedynie z wypisu pochodzącego z 1702 r. Wieś liczyła 50 włók na prawie chełmińskim, z tego pięć włók sołeckich. Ponadto istniała tu karczma, z której w 1533 r. płacono 2 grzywny czynszu. Po wojnie z lat 1519-1521 leżały odłogiem 24 włóki czynszowe, a do 1533 r. obsadzono jedynie dwie. Zajęli je osadnicy z Mazowsza – Kokowski i Grochowski. W 1783 r. wieś liczyła 39 domów, a w 1820 r. mieszkały 266 osoby, w 1848 r. – 367, w 1939 r. 795. Szkoła powstała prawdopodobnie przed rokiem 1827, językiem nauczania był polski, a religii uczył Maciej Barlewski. W 1935 r. szkoła miała 103 uczniów i trzech nauczycieli. W 1886 r. powstała we wsi biblioteczka polska Towarzystwa Czytelni Ludowych. W okresie 1920-1939 działał tu mąż zaufania Związku Polaków w Niemczech.
Walory przyrodnicze
Niewątpliwym walorem jest bliskość jeziora Dadaj, największego jeziora w gminie Biskupiec. Wieś położona malowniczo wśród lasów, gruntów ornych, łąk i pastwisk, otoczona wzniesieniami. Dużym atutem jest starodrzew (liczne gatunki tj. klony, jesiony, kasztanowce). Mieszkańcy starają się zadbać o otoczenie przez zagospodarowanie wnętrz we wsi w przestrzeni publicznej, zakładanie ogródków i zieleńców, co podnosi estetykę wsi.
Walory kulturowe
Oprócz typowych elementów dla krajobrazu warmińskiego, jakimi są kapliczki murowane, stanowiące wartość zabytkową i religijną, we wsi znajduje się cmentarz, grób mieszkańców Najdymowa, Niemców, żołnierzy niemieckich. Największym zabytkiem architektury jest piętrowa, dawna szkoła (obecnie dom mieszkalny). Nie zachowały się niestety piękne chałupy drewniane, kalenicowe, konstrukcji zrębowej. Blisko drogi do wsi, na trasie Biskupiec – Czerwonka znajdują się budynki cegielni, kominy oraz wzdłuż drogo zabudowa pracowników dawnej cegielni. W obszar wsi wpisana jest (w rejestrze) osada starożytna
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Najciekawszymi obiektami we wsi są domy mieszkalne, w większości zadbane z odnowionymi zabudowaniami gospodarczymi. Charakterystyczne są trzy rodzaje zabudowy mieszkalnej (murowanej) -dwu, trzy i czteroizbowe. Najczęstszy układ działki to prostokąt o pow. 1500m² lub 3000m². Granice działki zwężają się ku sobie, ten typ zagospodarowania występuje w większości działek. Układ domostw jest równoległy z wejściem do ulicy. Spotykane jest również wejście od podwórza. Budynki gospodarcze powtarzają układ wedle granicy działki lub równolegle do domu mieszkalnego. Wjazd na działkę, w większości przypadków od lewej strony (najczęściej spotykany typ zabudowy). W wariantach zagrody można zauważyć inny układ budynków gospodarczych (w ilości 1 do 5), lub ich brak. Wyjątek stanowią domy mieszkalne (7), stojące prostopadle do ulicy (wejście po prawej stronie od podwórza gospodarczego). Układ funkcjonalny jest bardzo zbliżony we wszystkich zagrodach. Przed budynkiem mieszkalnym znajdują się drzewa liściaste (najczęściej – jarząb pospolity, jabłoń domowa, wiśnia pospolita) i iglaste (sosna, świerk, modrzew, żywotnik zachodni, cis pospolity) oraz krzewy ozdobne (berberys Thunberga, tawuła van Houta). Rzadziej przedogródek stanowią byliny, nieliczne zagrody otoczone są żywopłotami. W układzie zagrody wyraźnie zaznaczone jest podwórze gospodarcze.
Budynki mieszkalne Przeważają domy jednokondygnacyjne z użytkowym poddaszem, proste, bez przybudówek, z cegły, otynkowane. Wejścia znajdują się w większości po środku, rzadziej po którejś stronie. Pokryte są dachówką (jeden budynek pokryty jest blachą).
Budynki gospodarcze Zbudowane z czerwonej cegły, czasem połączonej z drewnem (pokryte dachówką lub papą.
Ciekawe obiekty – kapliczki murowane, cmentarz, cegielnia, kominy cegielni, budynki murowane mieszkalne i gospodarcze, domy pracowników cegielni, dawna szkoła, dom sołtysa (wielopokoleniowy, dawniej zamieszkiwany przez rodzinę Szttogenier).
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Wieś posiada wszelkie predyspozycje do rozwoju funkcji turystycznej. Atrakcyjnie położona, w pobliżu największego jeziora w gminie – jeziora Dadaj może w przyszłości stać się ważnym obszarem do rekreacji. Ważna jest jednocześnie szczególna dbałość o walory kulturowe, ochrona obiektów zabytkowych, jak i elementów przyrodniczych. Należałoby zabezpieczyć odpowiednimi formami prawno-planistycznymi istniejącą zabudowę i układ wsi oraz nie dopuścić do nadmiernej rozbudowy letniskowej oraz podziału działek wzdłuż linii brzegowej jeziora. Sprzyjać temu może rozwój turystyki wiejskiej (agroturystyki). Znaczenie funkcji rolniczej zmalało drastycznie i obecnie tylko trzy gospodarstwa zajmują się produkcją rolną. Wieś zamieszkują 103 rodziny. Duże jest bezrobocie, część mieszkańców to ludzie starsi, emeryci, w małym stopniu rozwija się funkcja gospodarcza (sklepy, zakłady produkcyjne, punkty usługowe, karczma). Głównym obiektem dostarczającym rozrywki i spotkań, zabaw jest karczma dość dobrze komponująca się z krajobrazem wsi (estetyczny wygląd budynków i otoczenia stwarza pozytywny odbiór).