Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Opis wsi/historia
Niemiecka nazwa to Reischagen, wieś leży 2 km od Barczewa. Z opowieści, legend przekazywanych przez starszych mieszkańców wynika, że wieś i okolice były świadkami burzliwych dziejów m.in. epidemii cholery (upamiętniają to zdarzenie mogiły w pobliskich lasach). Charakterystyczne są również krzyże stawiane jako symbol ochrony przed klęskami żywiołowymi, dziękczynne (za odzyskanie zdrowia, zapewnienie dobrobytu i bezpieczeństwa). Legendy głoszą o podziemnych tunelach wiodących do zamku w Barczewie, służące mieszkańcom do ewentualnej ucieczki.
Walory przyrodnicze
Okolice wsi cechuje malowniczy krajobraz, pozbawiony jednak większych akwenów wodnych. Występują obszary zalesione, podobnie jak w całej gminie Barczewo. We wsi znajduje się wprawdzie urokliwy staw, z którym pięknie komponuje się zieleń wysoka (często wieloletnia, jak stare jesiony) i architektura budynków
Walory kulturowe
Mimo braku znaczącej tkanki zabytkowej, w krajobrazie wsi można zauważyć elementy o dużej wartości m.in. kapliczki (z dzwonniczką, druga mniejsza z 1895 r.), żeliwny krzyż w centralnej części wsi oraz zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Przeważają budynki o prostej architekturze, dwukondygnacyjne, o dwuspadowym dachu, których jedynym urozmaiceniem są przybudówki, w których ulokowane jest zwykle wejście. Najciekawszą zabudowę stanowią domy i obiekty gospodarcze z czerwonej cegły z tradycyjnymi zdobieniami (nadproża łukowe, fantazyjne gzymsy), często z elementami drewnianymi. Ciekawą architekturę przedstawia dom nr 30, różniący się przybudówką
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Układ funkcjonalny zagród, mimo podobieństwa wyrażającego się mniej więcej w centralnym położeniu podwórza gospodarczego, różni się w wariantach występowaniem i umiejscowieniem ogródka i przedogródka. Zobligowany jest on głównie układem zagrody. Przedogródki obsadzone są przede wszystkim bylinami i roślinami jednorocznymi.
Typy zagród Zagrody rozplanowane są głównie według trzech podstawowych typów. Dom mieszkalny stoi zwykle równolegle do ulicy, różny jest natomiast układ budynków gospodarczych. Wejście do domu znajduje się do ulicy, bądź do podwórka, niektóre budynki mają ich kilka. Położenie wjazdu na działkę wiąże się z jej rozplanowaniem. Znajduje się po lewej lub po prawej stronie domu mieszkalnego, w zależności od tego, który wariant umożliwi wjazd na podwórze gospodarcze. Pierwszym typem układu zagród jest dom stojący od strony ulicy i trzy budynki gospodarcze z tyłu podwórza, ustawione w kształt podkowy. Wariantem są rozplanowania, w których brak jest jednego z budynków gospodarczych. Drugi typ charakteryzuje się tym, iż za domem mieszkalnym, stojącym wzdłuż ulicy, równolegle do niej, ustawiony jest budynek gospodarczy (w wariantach dwa obok siebie, jeden za drugim lub jeden, ale prostopadle do ulicy). W trzecim typie dom mieszkalny stoi z tyłu podwórka, natomiast budynek gospodarczy ustawiony jest przed nim, po prawej stronie ulicy i prostopadle do niej.
Budynki mieszkalne Większość domów w Ruszajnach stanowią 2-kondygnacyjne (parter + poddasze użytkowe). Charakteryzują się one dość prostą zabudową, z tym, że wejście ulokowane jest w przybudówce, bądź mniej więcej po środku dłuższego budynku. Tarasy i balkony występują tylko w nowych domach. Przeważają dachy dwuspadowe, pokryte dachówką. Szczególnymi walorami cechują się poniemieckie obiekty wykonane z czerwonej cegły. Dodatkową ozdobą są ceglane nadproża łukowe oraz ciekawie skomponowane gzymsy. Obecnie jednak w większości starych budynków użytkownicy nagminnie zmieniają okna, jednocześnie likwidując ich stary układ. Dość często znikają również ozdobne nadproża.
Budynki gospodarcze Niewiele jest budynków nowo wymurowanych. Przeważają z czerwonej cegły z elementami drewna w górnej części obiektu dla lepszego przewietrzenia poddasza, bądź całkowicie drewniane. Ściany szczytowe tych pierwszych zdobione są w ten sam sposób jak budynki mieszkalne (ceglane gzymsy). Dwuspadowe dachy pokryte są dachówką (esówka – holenderka), blachą lub drewnem. Ogólny stan techniczny obiektów jest dość dobry.
Ciekawe obiekty – staw pełniący niegdyś funkcje przeciwpożarowego. Najbardziej charakterystyczne miejsce w Ruszajnach. Krzyż usytuowany obok stawu wykonany z metalu, dom mieszkalny nr 30 z czerwonej cegły, dach dwuspadowy pokryty dachówką. Spośród innych wyróżnia się ciekawą przybudówką, las zamykający panoramę wsi, kapliczka umiejscowiona na niewielkim pagórku pomiędzy drzewami
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Ze względu na położenie blisko drogi Olsztyn-Biskupiec rozwój wsi może mieć związek z obsługą ruchu transportowego. Możliwe byłoby to poprzez powstanie punktów usługowych, zaplecza turystycznego, barów, zajazdów, parkingów. Taka forma turystyki ma racje bytu ze względu na mniejsze walory przyrodniczo-kulturowe, a dogodne położenie blisko trasy. Problemem staje się fakt starzenia wsi – młodzi ludzie uciekają do Olsztyna lub większych miast, szukając tam źródła dochodów. Pozytywnym osiągnięciem jest rychłe podłączenie wsi do kanalizacji. Mieszkańcy skarżą się na zanieczyszczenia stawu, w którym zachodzą procesy rozkładu oraz na brak przystanku autobusowego, punktów usługowych, świetlicy, miejsca kulturalno-oświatowego.